Archiwum

Ilu nas mieszka poza granicami kraju? W zasadzie nikt nie wie. Może nas jest 16 mln, rozsianych po wszystkich kontynentach ziemi. A może i więcej. Co najmniej jedna trzecia narodu mieszka poza Polską, a jeszcze trzeba do tej puli wprowadzić odrębną kategorię, czyli Polacy na Wschodzie. Ich życiorysy są szczególnie tragiczne i zagmatwane. Dzisiejsze pokolenia Polaków mieszkających na Litwie, Ukrainie i w Kazachstanie znajdują się w swoich nowych ojczyznach za sprawą tragedii, która dotknęła ich dziadków lub pradziadków. To stale musi boleć, przypominać. Większość pokolenia pamiętającego II RP, a pewnie i ich potomkowie, ma poczucie opuszczenia – to Polska ich opuściła, a nie oni ją.

Polonia zachodnia jest także niejednorodna. Zupełnie inna to Polonia mieszkająca od wielu pokoleń w Brazylii i w innych krajach Ameryki Południowej. Jedni to potomkowie chłopów uciekających przed galicyjską nędzą opisywaną pod koniec XIX w. przez Stanisława Szczepanowskiego. Wierni Bogu i Ojczyźnie, o czym przekonywali podczas obchodów milenijnych na uchodźstwie w 1966 r. i podczas spotkań z papieżem Janem Pawłem II. Drudzy to potomkowie Polaków rozsianych po świecie po II wojnie światowej, jak choćby rodzina ministra Mariana Seydy czy Jerzego Rostworowskiego. Podobnie w pobliskiej Argentynie, gdzie także gdzieś daleko mieszkają zapewne dzieci i wnuki Michała Więckowskiego czy rodzina Dąbrowskich-Moszoro. A w Chile? Zapewne żyją prawnuki i praprawnuki Ignacego Domeyki. 

A wyżej, w Ameryce Północnej – w USA i w Kanadzie – mieszkają polskie rodziny, osiadłe tam od pokoleń, ale także przedstawiciele pokolenia najmłodszego – solidarnościowego, i tego wyruszającego w świat, z powodów ekonomicznych, w czasach wolnej Polski. Jeszcze większe bodaj bogactwo odnajdujemy w biografiach rodzin Polaków osiadłych w Europie Zachodniej. Co mają ze sobą wspólnego zatem rodziny mieszkające w zamku w Montresor z pokoleniem marca ’68, z Polakami uciekającymi w czasie stanu wojennego, a ci z kolei z najmłodszym pokoleniem dziś np. zakładającym w różnych częściach USA czy Europy Zachodniej Kluby „Gazety Polskiej”? A jednak jest wiele rzeczy, które mogą ich – nas – łączyć. To dziedzictwo Wielkiej Emigracji, tej pierwszej z czasów Adama J. Czartoryskiego i tej drugiej, z lat okupacji i powojnia. Dzięki ich aktywności poza granicami kraju pozostała polska kultura i jej arte facta, np. w Papieskim Instytucie Studiów Kościelnych w Rzymie znajdują się zespoły aktowe, np. kolekcja po Kazimierzu Papée, listy emigrantów, ale także obrazy Henryka Siemiradzkiego, odziedziczone przez jego syna, Leona – pracownika ambasady RP rządu na wychodźstwie przy Stolicy Apostolskiej, ale przede wszystkim malarza. Wspaniałą kolekcję woluminów posiada znana Biblioteka Polska w Londynie (w POSK-u), ale równie ważne pomniki polskiej kultury, nie tylko piśmienniczej, „leżą” na półkach w Bibliotece Polskiej na wyspie św. Ludwika w Paryżu. Pokolenie II wojny, które pozostało w Szwajcarii, odtworzyło kolekcje rapperswilską, zdając sobie sprawę z odpowiedzialności za miejsce, które powstało dzięki pieniądzom rodziny XIX-wiecznych Platerów, z Władysławem na czele. Swego czasu odwiedziłem Montreal, gdzie także znajdują się – przy tamtejszym uniwersytecie – zbiory polskiej biblioteki, założonej w 1943 r. przez generałową Wandę Stachiewicz. Nie sposób pominąć wspaniałego Muzeum i Instytutu im. Generała Władysława E. Sikorskiego w Londynie i jego zbiorów, zarówno muzealnych, jak i dokumentacyjnych. Ta lista miejsc nie ma końca! A na tej liście znajdują się perły polskiej kultury.

Czy dzisiejsze pokolenia Polaków, mieszkające poza granicami kraju, czują się spadkobiercami tego dziedzictwa? W niniejszym numerze opisujemy nieznane karty z historii Polonii. To działo się, drodzy rodacy mieszkający poza Polską, gdzieś obok was.

Jan Żaryn