Archiwum

W 95. rocznicę

Pierwsze posiedzenie Senatu RP Polski Odrodzonej odbyło się 28 listopada 1922 r., w wyniku wyborów i wcześniej uchwalonej konstytucji marcowej z 1921 r., która przywróciła dwie izby polskiego parlamentu. Mimo sprzeciwu lewicy większość posłów Sejmu Ustawodawczego (1919–1922) uznała, że Senat RP może się przysłużyć ojczyźnie. Nawiązano w ten sposób zarówno do historii I Rzeczypospolitej, jak i do współczesnego wyzwania, jakim była powszechna zgoda na wzmocnienie demokratycznego porządku ustrojowego. Stąd, z jednej strony Senat – z racji podwyższonego cenzusu wieku prawa wyborczego czynnego i biernego – miał bardziej „arystokratyczny” charakter, z drugiej – zdecydowanie mniejsze kompetencje niż Sejm, jedyny w pełnym tego słowa znaczeniu, reprezentant suwerena, czyli Narodu. O senacie w I RP pisze na łamach naszego miesięcznika dr Karol Mazur, podkreślając m.in. fenomen ustrojowy ówczesnego państwa szlacheckiego. Polegał on na tym, że monarchia mixta łączyła w sobie trzy – zdawałoby się w historii – wykluczające się porządki ustrojowe, a w naszych warunkach (Korony Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego) wzajemnie się uzupełniające. Monarchię reprezentował król, ustrój arystokratyczny, wzorowany na salońskiej wizji państwa, reprezentował Senat, a demokrację – izba poselska ze swoimi rozbudowanymi strukturami ziemskimi, przedstawicielskimi i sądowymi. O wybitnym współtwórcy tego systemu, wypracowywanego co najmniej od czasów Kazimierza Wielkiego, pisze prof. Wojciech Fałkowski – o bp. Zbigniewie Oleśnickim.

„Arystokratyczny” zatem Senat II RP stawał się izbą nawiązującą do dorobku swej poprzedniczki. Pierwszym marszałkiem Senatu RP został zasłużony działacz narodowy z Wielkopolski i marszałek Sejmu Ustawodawczego Wojciech Trąmpczyński. Pisze o nim dr Rafał Sierchuła. Przez ławy Senatu II RP przewinęło się ponad 450 parlamentarzystów, spośród których aż 155 zostało zamordowanych bądź zmarło z wycieńczenia w latach okupacji niemieckiej i sowieckiej. Jak pisze w naszym miesięczniku prof. Paweł Skibiński, straty wśród senatorów są porównywalne z tymi, jakie poniosła polska inteligencja poddana eksterminacji przez dwóch najeźdźców.

Wojna i nowa sowiecka dominacja nad Polską zakończyły żywot Senatu. Stało się tak za sprawą referendum czerwcowego z 1946 r., którego wyniki zostały sfałszowane przez komunistów, sprawdzających w ten sposób wytrzymałość Zachodu na postępujący proces wasalizacji narodu przez nawykłych do totalnych metod zarządzania bolszewików. Paradoksalnie, do pozytywnego głosowania na pierwsze pytanie referendalne dotyczące Senatu w nowym porządku ustrojowym nawoływało PSL Stanisława Mikołajczyka, które – jako partia ludowa w II RP kontestowało istnienie tej izby. Działo się tak nie tylko za sprawą chęci przeciwstawienia się komunistom postulującym w swej propagandzie odpowiedź 3 X TAK, ale także z racji uznania Senatu RP za izbę symbolizującą suwerenność państwa. Brak Senatu w PRL podkreślał zatem rzeczywisty charakter tamtej władzy, niesuwerennej, zależnej od Moskwy.

Nic zatem dziwnego, że w III RP Senat został wprowadzony do ustroju państwa już w pierwszych wyborach kontraktowych z 4 czerwca 1989 r. Co więcej, jak pamiętamy, w faktycznie demokratycznych wyborach przeprowadzonych jedynie do tej izby, wygrał obóz „Solidarności”. Na 100 miejsc w Senacie aż 99 mandatów zdobyła „drużyna Lecha”. Dziś Senat prowadzi opiekę nad Polonią i Polakami na Wschodzie, za pomocą specjalnych uchwał ustanawia patronów roku, nadając kierunki polityki historycznej wykonywanej zarówno przez instytucje państwa (np. IPN), jak i samorządy oraz trzeci sektor, czyli organizacje pozarządowe; poprawia ustawy wychodzące z Sejmu i z własnej inicjatywy tworzy prawo, m.in. także związane z historią i należną ludziom sprawiedliwością, jak ustawa o „Krzyżu Zachodnim” czy o działaczach opozycji i osobach represjonowanych w latach 1956–1989, o dezubekizacji ulic i placów, itd., itd. Dziś nazywamy Senat RP – izbą refleksji, zarówno nad przeszłością, jak i współczesnością oraz wyzwaniami na przyszłość.

Jan Żaryn