Archiwum

„Stanąć na gruncie demokratycznym”

Istnieje bardzo dużo mitów na temat życia politycznego Polski Odrodzonej. Do największych, także częściowo powielanych przez naszych historyków, należy domniemanie, iż zwolennikami demokracji była w 1918 r. lewica socjalistyczna i ludowa, a jej przeciwną – prawica, czyli Narodowa Demokracja. Jak wiadomo jednak, choć to rząd Jędrzeja Moraczewskiego podjął ostateczną decyzję o wyborach do Sejmu Ustawodawczego (akt został przygotowany jednak przez Radę Regencyjną), to w praktyce czynił wiele, by nie ustąpić przed wyborami, mimo swej niereprezentatywności i narażenia na szwank podstawowych interesów państwa polskiego. Krótko mówiąc, gdyby nie kompromis Piłsudskiego z Dmowskim, czyli powstanie rządu Ignacego Jana Paderewskiego, nie bylibyśmy zwycięzcami w I wojnie światowej ani współtwórcami pokoju wersalskiego, z całą ponurą konsekwencją braku sojuszników na Zachodzie. Problemy z tolerancją socjalistów dobrze oddaje fragment dziennika Marii Dąbrowskiej, wówczas lewicowej pisarki, która notowała pod listopadową datą 1918 r.: „…mimo całej dobrej woli, z jaką roztrząsam ich politykę, endecy nie przestają mi być wstrętni. To prawda, endecja jest taka jak większość społeczeństwa i dlatego ma siłę, ale ta siła polega na pobudzaniu i wykorzystywaniu pod maską idei niskich instynktów mas”.

Większość „wstrętnego” – dla lewicy – społeczeństwa zdawała sobie jednak sprawę lepiej, gdzie jest dobro Polski, o czym świadczył wynik wyborów do Sejmu Ustawodawczego – szczególnie korzystny dla narodowych demokratów na terenie Królestwa Polskiego; gorzej im poszło w Galicji, gdzie prym wiodło PSL „Piast”. Partie prawicowo-centrowe, czyli narodowo-chadecko-ludowe, otrzymały w sumie ok. 65 proc. mandatów. Socjaliści Moraczewskiego, nie mówiąc o pozostałych listach lewicowych, przegrali zasłużenie: PPS otrzymała jedynie 9,4 proc. głosów, za to lewicowe PSL „Wyzwolenie” aż 17 proc. Sami socjaliści zdawali sobie sprawę z rzeczywistych nastrojów opinii publicznej, co jednak nie skutkowało wolą poddania się – spodziewanemu – demokratycznemu werdyktowi. Świadczyła o tym także kampania wyborcza, podczas której lewica przymuszała do akcji strajkowych nie tylko swoich zwolenników. Z kolei narodowi demokraci, z których programem utożsamiała się znacząca część Polaków, mieli własne problemy. „Należy „stanąć zdecydowanie na gruncie bardzo demokratycznym” – pisał o zadaniach partii jeden z przywódców ND prof. Bohdan Wasiutyński w liście do Romana Dmowskiego z 2 lutego 1919 r.: „Trudno przewidzieć, jak będzie funkcjonował Sejm konstytucyjny. Sądzimy, że uda się utworzyć solidarną większość. Ale w Sejmie znalazło się pod wpływem »ludowych« nastrojów bardzo mało inteligencji, a jeszcze mniej ludzi zdolnych do pracy prawodawczej. Tymczasem mamy już zorganizowaną niezmiernie liczną i lichą biurokrację z przejawami demoralizacji, którą po Moskalach szczepili Niemcy, i nierozwiązalne niemal trudności finansowe. […] Socjaliści robią, co mogą, żeby udaremnić normalne życie gospodarcze i wywołać przy pomocy mas bez pracy ruch rewolucyjny”.

Jedno z kluczowych pytań brzmiało zatem, zdaniem większości sejmowej, czy szukamy w sobie jako Polacy poczucia solidarności, czy też wygrają partykularyzmy, tym groźniejsze – w przypadku mas bezrobotnych – że poddające się bolszewickiej ideologii.
Demokracja miała zatem wówczas nieco inną wartość, niż byśmy sądzili obecnie. To prawica narodowa była bardziej demokratyczna, bo z jednej strony przejmowała hasła socjalne PPS, ale z drugiej strony uczyła warstwy ludowe odpowiedzialności za całą Polskę. Stąd tak dużo ich przedstawicieli znalazło się w Sejmie.

Problemem pozostała kwestia, czy udźwigną zadania, których – jako posłowie – się podjęli. Demokratyzm wszystkich partii polegał na wyrażeniu powszechnej zgody na republikański kształt Polski Odrodzonej. W tym też duchu toczono kampanię wyborczą, licząc na masowy udział w wyborach. I rzeczywiście, 26 stycznia 1919 r. w regionach zamieszkanych przez Polaków poszło do urn do 95 proc. wyborców, a średnia frekwencja wynosiła ponad 70 proc. Pierwszą decyzją Sejmu Ustawodawczego było zaś uznanie dotychczasowej władzy Naczelnika Państwa oraz rządu Ignacego Jana Paderewskiego.

Jan Żaryn